Idź do treści strony
Dostępny dla niepełnosprawnych wzrokowo Przewijak Kawiarnia Dostępny dla niepełnosprawnych słuchowo facebook flickr googleplus instagram pinterest searchsearch twitterwifi Zakaz fotografowania youtube wheelchair Listgridheart LOGO kir Calendar Calendar Calendar Logo

Zaginione części Poliptyku z Lusiny

Poliptyk z Lusiny, fot. Ignacy Krieger, przed 1900 r., Fototeka Instytutu Historii Sztuki UJ.

Zaginione części Poliptyku z Lusiny

Za straty wojenne Muzeum Narodowego w Krakowie uznaje się dwie płaskorzeźby należące pierwotnie do późnogotyckiego retabulum ołtarzowego zwanego Poliptykiem z Lusiny. Celem projektu realizowanego w ramach programu "Badanie polskich strat wojennych" jest udostępnienie szerokiemu gronu odbiorców wyników badań technologicznych zachowanych skrzydeł poliptyku.

W Muzeum Narodowym w Krakowie znajdują się obecnie dwie pary skrzydeł należące uprzednio do późnogotyckiego retabulum ołtarzowego zwanego Poliptykiem z Lusiny. Retabulum datowane na okres pomiędzy 1500 r., a 1510 r. składało się z korpusu, dwóch par skrzydeł tworzących trzy odsłony – codzienną, niedzielną i odświętną oraz, zapewne niezachowanych do XIX w., predelli i zwieńczenia. Pomimo braku pewności, czy była to pierwotna forma dzieła, to w takim układzie pentaptyk funkcjonował do czasu II Wojny Światowej. Odsłonę codzienną tworzyły cztery kwatery z malowanymi wizerunkami świętych: św. Stanisławem Biskupem i św. Anną oraz św. Florianem i św. Katarzyną umieszczone na skrzydłach zewnętrznych. Po ich otwarciu ukazywało się osiem malowanych i złoconych kwater odsłony niedzielnejI - Poliptyk z Lusiny, odsłona odświętna, fot. Ignacy Krieger, przed 1900 r., Fototeka Instytutu Historii Sztuki UJ, II - Poliptyk z Lusiny, odsłona odświętna, stan obecny,  fot. Paweł Gąsior, ASP Kraków, 2018 r., IIa – odsłona niedzielna i IIb odsłona codzienna, fot. Paweł Gąsior, ASP Kraków, 2018 r. przedstawiających cykl pasyjny, którego oryginalny charakter nie znajduje analogii w malarstwie małopolskim. Na gładkich, złotych tłach zobrazowano kolejno „Modlitwę w Ogrojcu”, „Pojmanie Chrystusa”, „Chrystusa przed Kajfaszem”, „Sąd Piłata”, „Biczowanie”, „Koronowanie cierniem”, „Upadek pod krzyżem” i „Ukrzyżowanie”. Najbardziej reprezentacyjny i zarazem dekoracyjny charakter prezentowała odsłona odświętna. Składały się na nią płaskorzeźbione, złocone i polichromowane płyciny. Korpus ołtarza wypełniało rzadkie przedstawienie „Świętej Rodziny” a dwa skrzydła wewnętrzne cztery kwatery przedstawiające sceny „Zwiastowania” i „Pokłonu Pasterzy” oraz „Śmierci Marii” i scenę „Legendy o św. Teofilu z Adany” udekorowane dodatkowo elementami snycerskimi.

Historia retabulum do połowy XIX w. pozostaje nieznana. Pierwsze wzmianki na jego temat pojawiają się dopiero ok. 1850 r. w związku z ofiarowaniem zabytku przez właścicieli dworu w Lusinie Krakowskiemu Towarzystwu Naukowemu. W pierwszej kolejności zostały przekazane skrzydła zewnętrze, a następnie skrzydła wewnętrzne i szafa ołtarzową. W 1858 r. miała też miejsce pierwsza publiczna prezentacja pentaptyku na „Wystawie Starożytności” skąd pochodzi jego pierwsze zachowane zdjęcie. W 1871 r., po zakończeniu działalności Towarzystwa Naukowego retabulum zostało przekazane Akademii Umiejętności, a później Muzeum Narodowemu w Krakowie, do którego skrzydła zewnętrzne trafiły w depozyt w 1891 r., a korpus i skrzydła wewnętrzne w 1938 r. Stan zachowania wskazywał na konieczność  prac naprawczych. Stąd zgodnie z złożeniami programu konserwatorskiego z 1928 r., o którym nie wiadomo czy został wykonany, planowano przeprowadzić restaurację wewnętrznych skrzydeł i szafy oraz zbudować ramę łączącą wszystkie elementy ze sobą.

Na dalsze losy retabulum wpłynęły wydarzenia II Wojny Światowej oraz polityka niemieckich władz okupacyjnych w Krakowie. Pentaptyk, w którego rzeźbionych  częściach badacze dostrzegli wpływ sztuki Wita Stwosza, został zarekwirowany w 1940 r. i umieszczony w katalogu dzieł zrabowanych pod numerem 247. W całości eksponowano go w 1941 r. na wystawie dzieł Wita Stwosza, po czym w tym samym roku dwie płaskorzeźby z przedstawieniami „Śmierci Marii” i „Legendy Św. Teofila z Adany” z prawego skrzydła na “Altdeutsche Kunst aus Krakau und dem Karpathenland”. Z informacji źródłowych wynika, że pomiędzy wspomnianymi dwiema wystawami części ołtarza zostały poddane restauracji. Nie wiadomo, jednak kiedy retabulum zostało wywiezione z Polski.

Po wojnie odzyskano jedynie dwie pary skrzydeł. Szafa ołtarzowa z wizerunkiem „Świętej Rodziny” oraz płycina ze sceną z legendy o św. Teofilu zostały uznane za zaginione. Informacje o zaginionych fragmentach znajdują się w Katalogu strat wojennych pod numerem 409 (http://www.dzielautracone.gov.pl/katalog-strat-wojennych/obiekt/?obid=409). Po rewindykacji, w latach 1947-1948, wspomniane skrzydła zostały poddane konserwacji. W 1963 r. odnaleziono zdobiące je wcześniej pasy ornamentalne, które zmontowano w całość w 1975 r. Odzyskane i zakonserwowane skrzydła były eksponowane na dwóch wystawach - “Polska sztuka cechowa od XIV do XVIII w.” w Muzeum Narodowym w Krakowie i “Sztuka cenniejsza niż złoto” na Wawelu. Obecnie są one eksponowane w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka, oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie przy ul. Kanoniczej 17.

Od 2018 r., w ramach wewnętrznych projektów Muzeum Narodowego w Krakowie prowadzone są badania technologiczne opisywanych powyżej skrzydeł pod kierunkiem dr Dominiki Tarsińskiej-Petruk oraz we współpracy z Joanną Zwinczak, Akademią Sztuk Pięknych w Krakowie i Laboratorium Analiz Nieniszczących Obiektów Zabytkowych - Lanboz przy Muzeum Narodowym w Krakowie. Prace te zaowocowały wykonaniem podstawowych badań, których celem było rozpoznanie techniki i technologii dzieła oraz ustalenie jego proweniencji.

W ramach jednorocznego projektu planuje się wykonanie badań uzupełniających, ustalenie chronologii przekształceń w poliptyku, przeprowadzenie konsultacji ze specjalistami w zakresie technologii XV i XVI-wiecznej rzeźby i malowideł, w tym także niemieckich, opracowanie, zredagowanie i przetłumaczenie na język niemiecki i angielski wstępnych wyników prac oraz upublicznienie ich szerokiemu gronu odbiorców na zakładce dedykowanej Poliptykowi dołączonej do strony internetowej Muzeum Narodowego w Krakowie. Zostanie także przeprowadzona weryfikacja i aktualizacja danych w „Katalogu strat wojennych”. Mamy nadzieję, że rozpowszechnienie wiedzy na temat zaginionego zabytku oraz znajomość techniki i technologii przybliżającej jego pierwotny wygląd będzie pomocna w dalszych poszukiwaniach utraconych płaskorzeźb.

Wykonawcy projektu: dr Dominika Tarsińska-Petruk (kierownik), Joanna Zwinczak, Daria Kuzak oraz dr Julio del Hoyo-Meléndez i dr Anna Ryguła (Lanboz MNK).

Na realizację zadań MNK otrzymało dotację z MKiDN w kwocie 25 000 zł.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego, w ramach programu „Badanie polskich strat wojennych”

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego